Thursday, May 29, 2014

hati-hati dengan pujian

Pujian mungkin bisa menumbuhkan kepercayaan diri. Namun pujian adalah rangkaian kata-kata yang harus kita waspadai. Ketika kita menerima pujian, dalam hati kita tersanjung, lalu mengangguk-angguk membenarkannya. Sesaat kesadaran kita lenyap terbuai oleh perasaan yang luar biasa nikmat. Ini keruntuhan pertama. berhati-hatilah dengan pujian. Perlakukan ia seperti kita melihat ular berkulit indah, namun menyemburkan racun. keruntuhan selanjutnya terjadi, bila kita mulai berkarya karena mengharap pujian.
Pujian itu seperti air laut, semakin banyak kita minum semakin hauslah kita. Ia membunuh kita perlahan-lahan, bukan karena terlalu banya garam yang kita reguk, namun karena kerakusan kita yang tak terpuaskan. Mari kita bekerja dengan tulus, karena kita memiliki tujuan mulia untuk ditunaikan. Siapkan keranjang sampah besar untuk menyingkirkan semua pujian yang datang. Kita sama sekali tak memerlukan pujian karena kita punya jalan kita sendiri.

Sunday, May 18, 2014

Sengkalan



I.         Sengkalan
Tembung “sengkalan” asale saka tembung “saka” lan “kala” Saka utawa çaka iku jenenge bangsa Indhu, kala utawa kala ateges wektu. Sakakala yaiku kalane ana ratu golongan çaka kang jumeneng ing tanah Indhu sisih kidul, lan wektu iku wiwitan\e tahun saka, yaiku taun 1 utawa taun 78 Masehi. Mungguh kang dikarepake “sengkalan”, yaiku unen unen kang nduweni teges angkaning taun.Jaman biyen kang kanggo petungan ing Tanah Jawa taun Saka. Nanging saiki ana kang migunakake taun rembulan, yaiku kang petungan sasine manut lakuning rembulan, diarani: “Candrasengkala”. Sengkala kang adhedhasar taun srengenge, diarani: “Suryasengkala” Adhedhasar wujud lan dhapukane, sengkalan ana warna loro;
1. Sengkalan lamba, yaiku sengkalan kang awujud kumpulaning tembung utawa wujud ukara.
2. Sengkalan memet, yaiku sengkalan kang awujud gegambaran utawa pepethan.

Mungguh carane nyurasa utawa maca sengkalan iku kawiwitan saka ekane, banjur dasan, yen ana atusan lan ewone. Tuladha : Rupa sirna retuning bumi.
Rupa    = 1 (ekan)
sirna     = 0 (dasan)
retu      = 6 (atusan)
bumi    =  1 (ewon)     dadi taun : 1601 Saka menawa tahun Masehi kudu ditambah 78 dadi 1679M

Mungguh carane nggoleki aji utawa wataking tembung miturut Candra Sangkala karangane Ki Bratakesawa, kena migunakake wewaton sawetara, yaiku:
1. Guru Dasa nama, Tembung tembung kang padha tegese dianggep padha ajine.
     Kayata : ratu, narendra, nata, katong, pamase, aji, iki kabeh watak siji.
2. Guru susastra, Tembung tembung kang susastrane utawa panulise padha, ajining uga padha.
     Kayata : êsthi, kang ateges gajah, esthi kang ateges sedya utawa pikir ajine padha yaiku: wolu.
3. Guru wanda, Tembung tembung nduweni wanda kang padha, ajine dianggep padha.
     Kayata : wanita, ajine padha karo tembung wani, tembung buja ajine padha karo tembung bujana.
4. Guru warga, Tembung tembung kang mratelakake jeneng kang nunggal bangsa utawa warga, ajine padha. Kayata : ula, baya, bulus, tekek, cecak, kadhal iku kabeh kalebu kewan ingkang rumangkang, dadi padha ajine, yaiku: wolu.
5. Guru karya, Tanduking sawijining tembung, kaanggep padha ajine karo tembung iku.
     Kayata : tangan ajine padha karo nyekel, mripat padha ajine karo tembung ndeleng utama mandeng.
6. Guru sarana, Jenenge piranti kang kanggo nindakake sawijining kriyane, kaanggep padha ajine karo tembung iku.    Kayata : ilat karo rasa, padha ajine yaiku nenem.
7. Guru darwa, Tembung kaanan, kaanggep padha ajine karo tembung kang kadunungan kaanan iku.Kayata : tembung galak padha ajine karo tembung danawa, benter padha karo latu, lsp.
8. Guru Jarwa, Tembung tembung kang jarwane padha utawa meh padha ajine uga padha.
     Tembung rasa padha karo raras, basu padha karo sawer, lsp.

II. Tembung tembung kang dianggep nduweni watak utawa ajining wilangan :
a. Kang awatak siji.
1. Tembung tembung kang cacahe mung siji: nabi, wudel, bumi, buntut, iku, sirah, ratu, aji, nata, wiji, ati, tyas, badan, lsp.
2. Tembung tembung araning barang kang wangune bunder, rembulan, bumi, jagad, rupa, srengenge, rai, lek, candra, wulan, lsp.
3. Tembung tembung kang ateges siji: tunggal, eka, iji, juga, lsp

b. Kang awatak  loro:
1. Tembung tembung kang cacahe loro: mripat, kuping, tangan, asta, suku, dresthi, buja, athi athi, swiwi, lsp.
2. Tembung tembung kang nuduhake kriyane tembung ing ndhuwur: ndeleng, ngrungu, ndulu, nembah, lsp.
3. Tembung tembung kang teges loro: dwi, kalih, lsp.
4. Tembung tembung liyane: gandheng, kanthi, kanthet, lsp.

c. Kang awatak telu:
1. Kang nduweni sesipatan telu: geni, bahni, pawaka, siking, dahana, anala, utawaka, puji, lsp.
2. Tembung tembung kang kanggo wanda tri utawa teges telu: mantri, tiga, hantelu, lsp.



d. Kang awatak papat:
1. Bangsane banyu utawa kang ngemu banyu: her, sindang, suci, tirta, wedang, bun, udan, sagara, waudadi, jalanidhi, bening, nadi, sumber, sumur, wasuh, lsp.
2. Tembung kang ateges papat, catur, pat, lsp.

e. Kang awatak lima:
1. Araning barang kang cacah lima: indri, indriya, dhawa, lsp.
2. Bangsane buta: danawa, jaksa, diyu, wil, raseksa, lsp.
3. Bangsane gegaman: panah, warajang, bana, sara, lsp.
4. Bangsane angin: bayu, samirana, maruta, anila, sindung, lsp.
f. Kang awatak enem:
1. Tembung kang mratelakake rasa: pedhes, amla, kecut, tikta, pait, kyasa, gurih, dura, lsp
2. Tembung kang nduweni gegayutan sipat tembung ing ndhuwur : gendhis, gula, uyah, lsp.
3. Tembung jeneng kewan kang asikil enem: tawon, bramara, kombang, anggang anggang, semut, lsp
g. Kang awatak pitu:
1. Bangsane kang amaratapa: wiku, biksu, resi, dwija, dhita, yogiswara, muni, suyati.
2. Dasanamane jaran: kuda, wajik, aswa, turangga, lsp.
h. Kang awatak wolu:
1. Tembung tembung kang kagolong kewan rumangkang: baya, bajul, slira, menyawak, tanu, bunglon, murti, basu, tekek, cecak, ula, naga, bujangga, taksaka, lsp.
2. Dasa namaning gajah: dwipangga, liman, esthi, dirada, matengga, kunjara, lsp.
i. Kang awatak sanga:
1. Barang barang kang wujude bolong: gapura, guwa, dwara, wiwara, gatra, wilasita, rong, trusta, trusthi, song, babahan, lsp.
2. Tembung tembung liyane: ganda muka, butul, dewa, ambuka, wangi, lsp.
j. Kang awatak sepuluh utawa nol:
Yaiku tembung tembung kang ngemu teges ora ana utawa suwung: sunya, boma, gegana, wijat, nir, tanpa, ilang, mletik, sirna, musna, adoh, antariksa, rusak, luhur, dhuwur, muksa, ngumbara, muluk, mumbul, das, awang awang, angles, mentar, oncat, asat, surut, sempal, tumenga, mesat, lsp.
II.   Tuladha Sengkalan
1.    Indu bana dwi rupa                                                       =   taun 1254
2.    Dwara adri pana indu                                                   =   taun 1279
3.    Panerus tingal tataning nabi                                          =   taun 1529
4.    Panca gana salira tunggal                                              =   taun 1865
5.    Dwi naga ngrasa tunggal                                               =   taun 1682
6.    Naga muluk tinitihan janma                                          =   taun 1708
7.    Wolu ilang kebo siji                                                      =   taun 1708
8.    Buta telu ngojag jagad utawa Tri jaksa ngojag buwana      =       taun 1635
9.    Tri sula kembang lata                                                    =   taun 1953
10.    Sirna ilang kertaning bumi                                          =   taun 1400

Cerkak



Si Cebol Bisa Nggayuh Lintang
     Dhek jaman biyen ing desa Dhadhapan ana sawijining kulawarga kang anggone omah-omah kurang harmonis jenenge Limaran lan Pak Bejo. Limaran dijodhokake karo Pak Bejo pawongan sing pawakane cebol. Si Cebol dipek mantu amarga wonge sregep makarya, bisa nulungi bot repote wong tuwane Limaran, mula Limaran ya kudu manut masiya atine mangkel. Gandheng wong tuwane sing akon ya ora bisa nolak.
     Wong-wong sadesane padha nyeluk Pak Cebol. Sing diceluk ya ora apa-apa, nanging beda karo bojone atine tansah kelara-lara. Saben dina tansah dadi gunemane wong ing desane amarga bojone cebol, mendahnia mengko yen duwe anak mangkono jarene.
     “Ooo alah urip pisan wae kok ora nyenengake, kabeh padha nggunem keluargaku.”
     Sawijining dina Limaran ora kuwat ngampet omongane tanggane sadesa, ing atine wis ditumpangi pikirane setan. Kanggo ngurangi rasa isin dheweke nduweni niyat arep ngusir lan nyirnakake bojone kanthi cara kang alus yaiku supaya bojone golek pagaweyan ing kutha, amarga ing desane lagi paceklik sawah lan pategalan ora bias ditanduri.
     Krentege mau diomongake menyang bojone lan bojone uga sarujuk yen dheweke kudu golek pagaweyan ing kutha. P. Bejo alias Cebol banjur nyepakake sandhangan sing arep digawa menyang kutha, dene Limaran nyiapake sangu lan sarapan kanggo bojone. Ing jero atine wis diniyati manawa  sangune arep diwenehi racun, kanthi tujuan mengko ing tengah dalan yen keluwen mesthi dipangan lan ora let suwe bakal mati. 


Nalika pamitan Pak Bejo alias Cebol atine ngondhok-ondhok, amarga kudu ninggal bojone kanthi wektu kang ora winates. Dene Limaran ethok-ethok kemembeng mripate amarga gegambaran bojone ora bakal bali lan mati ana tengah dalan.
     Sawise mlaku adoh lan ora leren-leren  Pak Bejo  mandheg lan ngaso ing pinggir kalen kang banyune bening. Pak Bejo alias Cebol mau banjur reresik awake lan ngombe banyu kali nganti ora krasa luwe maneh. Sangu sing digawani bojone durung kober dipangan. Sawise leren sedhela pak Bejo banjur nerusake lakune karo manggul sangune. Karo mlaku kledhang-kledhang Pak Bejo krungu  swara rame-rame pating gedebug ora karuwan. Dheweke kepengin ngerti  sakjane ana apa. Bareng tekan cedhak Pak Bejo lagi ngerti manawa ana kewan gedhe kang ngamuk, para prajurit kraton padha kuwalahan anggone arep nelukake gajah kang ngamuk iku. Wong-wong sing ana sacedhake akeh sing kepidak, omah-omah ambruk lan ora sithik wong-wong kang padha mlayu sipat kuping kalebu Pak Bejo kang niba tangi. Pak Cebol wis ora bisa suwala, nanging tetep usaha mlayu  golek slamet. Weruh Pak Cebol mlayu kanthi arah walikane, gajahe banjur ganti nguber Cebol lan Pak bejo nganti keglundhung, weruh kaya mangkono iku wong-wong padha ngguyu lan malah dadi tontonan. Sangu sega, ngombe lan buntelan sing digawa saka ngomah wudhar lan korat karit. Gajahe terus nguber Pak cebol nanging playune wis ora pati banter. Pak Cebol dhewe ya wis kesel dadi ora bisa mlayu banter maneh. Ora dikira gajah mau sawise cedhak karo pak Cebol banjur nglumpruk mati. Pak Cebol dhewe ya ora weruh.
    Pak Cebol dhewe sanalika tuwuh kekendelane wani munggah ing dhuwure lan kanthi sora dheweke mbengok nuduhake dhadhane, “E….. para sedulur aja nyepelekake aku, masiya Cebol, aku bisa ngalahake kewan sing samene gedhene iki lho!”
Wong-wong sing maune ndhelik padha metu lan gumun ndeleng Pak Cebol banjur marani lan njunjung Pak Cebol. Amarga anane Pak Cebol mau reridune kutha dadi aman.Mulane Pak Cebol disowanake menyang kraton lan entuk bebungah yaiku dadi abdi kinasihe raja.
     Pak Cebol kang bisa ngalahake  gajah iku keprungu sak desane, mula kanthi rasa kaget lan seneng Limaran banjur nyusul menyang kraton saperlu njaluk pangapura marang bojone sing arep diracun. Gancaring carita Pak Cebol wis bisa ngapura bojone sing wis ngakoni kesalahane lan Pak Bejo urip ing kraton kanthi ayem lan tentrem. Mulane senajan Cebol ngene iki bisa nggayuh lintang lho…!
  
                                                                 Panyebar Semangat no 32/ 9 Agustus 2008